Filtry ND – do czego służą i jak ich używać

Filtry ND (Neutral Density) to jedne z najważniejszych akcesoriów w fotografii – i wbrew pozorom nie tylko dla filmowców.

Do czego służą filtry ND?

Filtr ND to kawałek przyciemnionego szkła (neutralnego – czyli nie zmienia kolorów), który ogranicza ilość światła wpadającego do obiektywu.
Działa trochę jak okulary przeciwsłoneczne dla aparatu.

Dzięki temu możesz:

1. Wydłużenie czasu naświetlania

Normalnie, kiedy fotografujesz w południe w ostrym słońcu, aparat musi użyć bardzo krótkiego czasu migawki (np. 1/1000 s albo jeszcze krótszego), żeby zdjęcie nie wyszło przepalone (za jasne).
Krótki czas migawki „zamraża” ruch – woda w rzece wygląda jak zastygnięta, chmury jak nieruchome.

A co jeśli chcesz pokazać ruch – np. żeby woda wyglądała jak gładka, mleczna powierzchnia, samochody zamieniły się w świetlne smugi, a chmury miały efekt „płynięcia”? Tu właśnie wchodzi filtr ND. On przyciemnia obraz, dzięki czemu możesz użyć dłuższego czasu migawki (np. 2s, 5s czy nawet 30 sekund), a zdjęcie i tak nie będzie prześwietlone.

Efekt: piękne, artystyczne zdjęcia z rozmytym ruchem – coś, czego bez ND w dzień po prostu nie da się zrobić.

2. Otworzenie przysłony (mała głębia ostrości)

Wyobraź sobie, że chcesz zrobić portret w pełnym słońcu.
Chcesz mieć ładnie rozmyte tło (tzw. bokeh), więc ustawiasz szeroko otwartą przysłonę, np. f/1.8.

Problem: aparat wpuszcza wtedy za dużo światła i nawet przy najkrótszym czasie migawki (np. 1/4000 s) zdjęcie może wyjść zbyt jasne.

3. Filmowanie i efekt „filmowego ruchu” (motion blur)

W filmach ruch wygląda naturalnie dzięki tzw. rozmyciu ruchu – kiedy poruszające się elementy (np. ręka, samochód) nie są całkiem „zamrożone”, tylko mają lekką smużkę.

Filmowcy używają zasady 180°:

• czas migawki powinien być około 2× dłuższy niż liczba klatek na sekundę.
  ➝ Jeśli nagrywasz w 25 fps, to czas migawki powinien być 1/50 s.

Problem: w jasny dzień przy czasie 1/50 s wpada do aparatu za dużo światła i obraz byłby prześwietlony. Rozwiązanie: filtr ND. Przyciemnia obraz tak, żeby można było nagrywać z prawidłowym czasem (np. 1/50 s przy 25 fps), a ruch wyglądał naturalnie – tak jak w kinie.

Efekt: brak sztucznie „poszarpanego” ruchu, obraz jest przyjemny dla oka i „filmowy”.

Czyli co robi filtr ND?
Przyciemnia obraz, więc możesz zostawić szeroko otwartą przysłonę (np. f/1.4, f/2.0), a aparat nie będzie się „męczył” ze zbyt dużą ilością światła.

Efekt: osoba na zdjęciu jest ostra, a tło pięknie rozmyte – nawet w ostrym słońcu w południe.

Rodzaje filtrów ND

• Stałe (Fixed ND) – np. ND2, ND4, ND8, ND64, ND1000…
  Każda cyfra oznacza, ile razy mniej światła wpuszcza filtr.
  • ND2 = 1 działka (1 stop) mniej światła
  • ND4 = 2 stopnie
  • ND8 = 3 stopnie
  • ND1000 = aż 10 stopni (używany np. do 30-sekundowych ekspozycji w południe)
• Regulowane (Variable ND / VND) – jak dwa polaryzatory skręcone względem siebie, pozwalają płynnie przyciemniać obraz.
  – bardzo wygodne w filmowaniu, ale mogą powodować artefakty w postaci „krzyża” przy dużym przyciemnieniu.

Jak używać filtra ND w praktyce?

1. Fotografia krajobrazowa (długie czasy) gdzie f używanie dla krajobrazu to f11, f16 i dlatego przy doborze pozostałych współrzędnych dobrej ekspozycji może być “za mało światła” przy tak mocno przymkniętej przysłonie. Dlatego założenie filtra ND daje możliwość wydłużenia czasu dla wpuszczenia światła – rekompensując małą przysłonę.
   • ustaw statyw, kadruj
   • oblicz potrzebny czas (np. bez filtra masz 1/125 s, z ND1000 wydłużysz do ~8 s)
   • włącz samowyzwalacz lub wężyk spustowy, by uniknąć poruszeń
     – efekt: gładka woda, smugi chmur, brak turystów (bo „znikają” przy długim czasie).
2. Portrety w pełnym słońcu
   • ustaw przysłonę np. f/1.8
   • jeśli aparat pokazuje zbyt jasne zdjęcie mimo najkrótszego czasu (np. 1/4000 s), załóż ND (np. ND8 lub ND16)
     – efekt: piękne bokeh nawet w ostrym świetle.
3. Filmowanie
   • ustaw czas migawki zgodnie z zasadą 180°
   • dobierz ND tak, aby ekspozycja była prawidłowa
     – efekt: naturalny „filmowy look”, bez sztucznie ostrego ruchu.

Wskazówki

• Do fotografii krajobrazu najczęściej używa się ND64–ND1000.
• Do portretów w słońcu wystarczy ND4–ND16.
• Do filmów – najlepiej filtr zmienny (VND).
• Jeśli się już zdecydowałeś na filtr do określonego obiektywu, ktory używasz do danego typu fotografii – to zainwestuj w filtry dobrej jakości

Masz tu praktyczną tabelę ekspozycji pokazującą, jak zmienia się czas naświetlania przy różnych filtrach ND. Zakładamy, że bez filtra mamy czas 1/125 s przy ISO 100 i przysłonie np. f/8.

Pamiętaj, że każdy stopień (stop) filtra ND podwaja czas naświetlania.